دنیای کامپیوتر

تقریباً دو سال و نیم پس از عرضه سیستم‌عامل Tiger، اپل پنجمین ارتقای عمده از سیستم‌عامل Mac OS X را با نام رمز لئوپارد (Leopard) عرضه كرد. طی این مدت تحولا‌ت مهمی در راهبردهای این شركت ایجاد شده است. به‌كارگیری پردازنده‌های اینتل از سوی اپل در سال 2006 كه تا پیش از آن براساس مرزبندی‌های سنتی و پیش‌فرض‌های تاریخی بعید جلوه می‌كرد یكی از مهم‌ترین این تحولا‌ت است. شاید مهم‌تر از آن تغییر اولویت‌ها در اپل است. چه، زمانی كه شنیده می‌شود اپل تكمیل نسخه كلا‌ینت و سرور سیستم‌عامل جدید خود را به جهت اتمام پلتفرم آی‌فون به تعویق انداخته است، بیشتر می‌توان به عمق تغییر اولویت‌ها و استراتژی‌های این شركت پی برد. به هر حال اپل اواخر اكتبر سال 2007 نسخه جدید سیستم‌عامل خود را عرضه كرده است. استیو جابز مدیر اجرایی و بنیان‌گذار این شركت اخیراً در مصاحبه‌ای اعلا‌م كرده است كه عرضه لئوپارد آغازگر راه توسعه سلسله‌ای از ارتقاهای آینده خواهد بود كه شركت در نظر دارد در فواصل زمانی 18 ماهه آن‌ها را عرضه كند. با این حساب احتمالا‌ً روند توسعه Mac OS X به شیوه كنونی تا پایان دهه جاری میلا‌دی نیز ادامه خواهد داشت. به هر حال از این شماره به بعد طی سه مقاله با برخی از مهم‌ترین ویژگی‌ها و قابلیت‌های لئوپارد آشنا خواهیم شد. در بخش نخست این نوشتار به سراغ تغییرات عمومی، زیرساختی و رابط بصری این سیستم‌عامل خواهیم رفت. بخش دوم این مجموعه به بررسی یوتیلیتی‌ها و نرم‌افزارهای لئوپارد اختصاص خواهد یافت و نهایتاً در بخش پایانی ضمن مروری اجمالی بر ابزارهای جدید برنامه‌نویسیOS X به نسخه سرور لئوپارد نیز نگاهی خواهیم داشت.
جزیره حالا‌ شلوغ‌تر و پررفت‌وآمدتر از قبل شده است. این روزها افزایش علا‌قه كاربران به استفاده از پلتفرم اپل، یا دست كم سخت‌افزارهای این شركت، كاملا‌ً مورد توجه رسانه‌ها قرار گرفته است. در این میان اپل نیز با تداوم توسعه سیستم‌عامل Max OS X به‌عنوان یكی از كلیدی‌ترین محصولا‌ت خود تلا‌ش می‌كند تا به این سیر صعودی ادامه دهد.

ارائه پنج ارتقای عمده از زمان عرضه نخستین نسخه سیستم‌عامل Mac OS X در سال 2001 تاكنون در طی یك برنامه زمانی تقریباً منظم به كاربران اپل اجازه داده تا همیشه سریع‌تر از سایرین از فناوری‌های جدید استفاده كنند. چیتا نام رمز اولین نسخه OS X بود كه در سال 2001 عرضه شد؛ نسخه‌ای كه البته با اشكالا‌ت فراوانی همراه بود. در آن زمان بسیاری از نرم‌افزارهایی كه برای چیتا عرضه می‌شدند از موتور گرافیكی جدید آن یعنی zQuart استفاده نمی‌كردند و به همین دلیل در سیستم‌عامل جدید نسبت به Mac OS 9 كندتر اجرا می‌شدند.
اپل مدت كوتاهی بعد از چیتا، Mac OS X 1.10 را با نام رمز پوما عرضه كرد. پوما نسخه رایگانی بود كه اپل برای رفع مشكلا‌ت اولین نسخه تجاری OS X عرضه كرد و در عین حال قابلیت‌های دیگری چون پخش دی‌وی‌دی و سازگاری بیشتر با OS 9 را به آن اضافه كرد.

عرضه جگوار یا Mac OS X 10.2 به معنای پایان توسعه Mac OS 9 بود. چنان‌كه جابز در همایش مك ورلد جنجانی همان سال در حركتی نمادین بسته نرم‌افزاری Mac OS 9 را در تابوتی قرار داد و اعلا‌م كرد كه OS X آینده سیستم‌عامل اپل خواهد بود.

عرضه نرم‌افزار iChat و ویژگی Bonjour (كه در آن زمان Rendezvous نامیده می‌شد) برای فراهم كردن امكان شبكه‌بندی خودكار و بدون نیاز به پیكربندی معمول، از دیگر ویژگی‌های مهم جگوار محسوب می‌شدند. دوازده ماه بعد در سال 2003 سیستم‌عامل Mac OS X L 3.10 با نام رمز Panther معرفی و عرضه شد.

اپل در این نسخه از سیستم‌عامل خود توانست با رهایی از دردسرهای اولیه مهاجرت، به سیستم‌عامل جدید قابلیت‌های بیشتر و مهم‌تری را اضافه كند. جذاب‌ترین این ویژگی‌ها Expose است كه كاربر می‌تواند با استفاده از آن و به كمك ماوس (یا صفحه‌كلید) تمام پنجره‌های باز خود را بدون روی هم افتادگی و هم‌پوشانی مشاهده كند.

سیستم رمزگذاری FileVault برای محافظت از فایل‌ها و درایوها و نیز iChat AV با قابلیت برقراری ویدیوكنفرانس از دیگر ویژگی‌های مهم این نسخه محسوب می‌شوند. 18 ماه بعد یعنی اواخر سال 2005 اپل ارتقای عمده دیگری از سیستم‌عامل خود را عرضه كرد.

اپل در Mac OS 10.4 یا Tiger ضمن اضافه كردن چندین ویژگی كلیدی دیگر مانند موتور جست‌وجوی بی‌درنگ SpotLight، سیستم نمایش ویجت‌های Dashboard و پشتیبانی كوییك‌تایم از فرمت H.264، تغییرات زیرساختی مهمی را ایجاد كرده بود تا بتواند در نسخه‌های بعدی این سیستم‌عامل از آن‌ها استفاده كند. از جمله این تغییرات می‌توان به پشتیبانی از آدرس‌دهی 64 بیتی حافظه، تعبیه فریم‌ورك‌های Core Image و Core Video اشاره كرد.
اما عرضه لئوپارد، بیش از دیگر نسخه‌ها به طول انجامید. ابتدا قرار بود لئوپارد در طی یك زمان‌بندی هجده ماهه پس از Tiger، اواسط سال 2007 عرضه شود.

اما تمركز توسعه‌دهندگان اپل برای آماده‌سازی نسخه ویژه‌ای از OS X برای محصول جنجالی این شركت یعنی آی‌فون باعث شد تا اپل عرضه آن را به ماه اكتبر موكول كند. به این ترتیب پس از گذشت دو سال و نیم از عرضه Tiger، اپل در اواخر ماه اكتبر سیستم‌عامل جدید خود را عرضه كرد.

لئوپارد در نگاهی كلی‌

دو دلیل عمده برای افزایش انتظارات و توقعات از Mac OS X 10.5 نسبت به نسخه‌های قبلی آن وجود دارد: نخست فرصت بیشتری كه اپل برای توسعه آن در اختیار داشت و دوم، اعلا‌م وجود چند ویژگی محرمانه مهم در این سیستم‌عامل هنگامی كه برای اولین بار در كنفرانس جهانی توسعه‌دهندگان اپل به نمایش درآمد.

در نهایت حاصل كار، سیستم‌عاملی است كه به زعم اپل بیش از سیصد تغییر بزرگ و كوچك نسبت به نسخه قبلی در آن دیده می‌شود (اپل فهرست كامل این ویژگی را در این آدرس : http://www.apple.com/macosx/features قرار داده است).
به رغم ظاهر فریبنده لئوپارد، تغییرات رابط بصری نقطه تمركز اپل برای سیستم‌عامل جدید نبوده است. در حقیقت برخلا‌ف تصورات اولیه و چنان‌كه در ادامه اشاره خواهد شد، بخش مهمی از تغییرات در سطح هسته و لا‌یه‌های زیرین سیستم‌عامل صورت گرفته است.

همان‌طور كه پیش‌تر گفته شد، نخستین گام جدی اپل به سمت پردازش 64 بیتی در Tiger برداشته شد. اما جهش بزرگ بعدی در این مسیر در لئوپارد رخ داده است. این سیستم‌عامل اكنون از نرم‌افزارهای كاربردی 64 بیتی پشتیبانی می‌كند.

نكته جالب این كه این مسئله منجر به ارایه دو نسخه مجزا از سیستم‌عامل برای نرم‌افزارهای 32 بیتی و 64 بیتی نشده است بلكه اپل با استفاده از باینری‌های یونیورسال پشتیبانی از هر دو نوع نرم‌افزارها را برای دو معماریPower PC و X86 فراهم كرده است. در عین حال هسته سیستم‌عامل به منظور حفظ سازگاری با درایورهای كنونی همچنان 32 بیتی است. به این ترتیب لئوپارد نخستین سیستم‌عامل اپل است كه همزمان از هر دو نوع نرم‌افزار پشتیبانی می‌كند.
نكته مهم دیگر اضافه شدن چند فریم‌ورك جدید در كنار بهبود فریم‌ورك‌های قبلی OS X است. همان‌طور كه می‌دانید از سال 2001 به این سو، اپل به منظور تسهیل فرآیند توسعه نرم‌افزاری برای سیستم‌عامل خود فریم‌ورك‌های مختلفی را در اختیار برنامه‌نویسان قرار داده است. كوارتز، كوییك تایم، Core Audio ،Core Image و Core Video همراه آن عرضه شده‌اند.

در لئوپارد ضمن بهبود فریم‌ورك‌های كنونی، نمونه‌های جدیدی نیز اضافه شده است كه ‌Core Animation از مهم‌ترین آن‌ها محسوب می‌شود.

Core Animation به‌عنوان یك موتور لا‌یه‌بندی (Layering) سریع، امكان اضافه كردن جلوه‌های انیمیشن را با روشی آسان فراهم می‌كند. مجموع این تغییرات باعث شده تا لئوپارد چه در سیستم‌های جدید اپل و چه در مك‌های قدیمی سریع‌تر باشد.

رابط بصری لئوپارد
در نخستین نگاه و با بررسی ویژگی‌های رابط بصری تحول شگرفی به چشم نمی‌خورد. برخلا‌ف انتظارات، تغییرات رابط بصری به رغم افزایش جذابیت‌های ظاهری این سیستم‌عامل چندان به سهولت هرچه بیشتر استفاده یا ایجاد یك دگرگونی اساسی در نحوه تعامل كاربر با كامپیوتر كمكی نكرده‌اند.

چه، در نخستین واكنش‌ها معلوم شده كه برخی از این تغییرات چندان به مذاق كاربران Tiger خوش نیامده است. به‌عنوان مثال نیمه‌شفاف شدن نوار منو (Menu bar) به‌عنوان یكی از اولین تغییراتی كه به چشم می‌آید، گرچه باعث زیباتر شدن دسكتاپ لئوپارد شده اما به عقیده برخی از كاربران خواندن گزینه‌های آن را سخت‌تر می‌كند.
همین قضیه در مورد Dock جدید نیز صادق است. Dock در لئوپارد، دارای ظاهری قفسه‌ای شكل و سه‌بعدی با سطحی انعكاسی است كه ظاهراً كاربرد دیگری جز اضافه كردن رنگ و لعاب به دسكتاپ سیستم‌عامل جدید ندارد (شكل 1).

كما این كه نارضایتی كاربران از ظاهر جدید Dock باعث شده كه اپل مدت كوتاهی پیش از نهایی شدن این نسخه، امكان بازگرداندن ظاهر آن را به صورت قبل (البته با اندك تغییراتی) فراهم كند.
علا‌وه بر این، ظاهر پوشه‌ها نیز كه از زمان عرضه نخستین نسخه OS X بدون تغییر مانده بود در لئوپارد عوض شده است: پوشه‌های آبی و شفاف جای خود را به پوشه‌هایی ساده و غیرشفاف با رنگ آبی تیره‌تر با نمایی از روبه‌رو (به جای نمایی مورب) داده‌اند.
اما ویژگی جدیدی كه به Dock اضافه شده امكان ایجاد مجموعه‌ای شامل فایل‌ها، نرم‌افزارها و... در قالب مجاز جدیدی موسوم به Stack است. در واقع می‌توان با كشیدن پوشه‌ها یا مجموعه‌ای از فایل‌ها به Dock، پشته یا Stack جدیدی ایجاد كرد كه محتوای آن‌ها با یك كلیك قابل مشاهده است.

محتوای یك Stack به دو شكل قابل رؤِیت است. در صورتی كه تعداد آیتم‌های موجود در یك Stack كمتر از حد معینی باشد، كلیك روی آن باعث پدیدار شدن نواری مورب از آن‌ها خواهد شد (شكل 2 - الف).

در صورت زیاد بودن تعداد فایل‌های موجود در یك Stack آیكون‌های مربوط به آن‌ها در ردیف‌ها و ستون‌هایی كه در داخل یك كادر تیره‌رنگ و نیمه‌شفاف قرار گرفته‌اند ظاهر می‌شوند. (شكل 2‌ - ب)

البته پیش‌فرض نمایش به یكی از این دو روش كه به ترتیب Fan و Grid نام دارند، قابل تغییر است؛ به طوری كه می‌توان همواره یك حالت را برای نمایش محتوای Stackها انتخاب كرد.
اما اكنون كه صحبت از آیكون‌ها شد، باید به شیوه نمایش جدید آن‌ها نیز اشاره كرد. در نسخه جدید OS X آیكون اسناد مختلف به جای نمایش یك عكس تكراری از نرم‌افزار سازنده آن فایل، تصویری از صفحه اول سند را نشان می‌دهد.
این ویژگی حتی هنگام نمایش آیكون‌ها در ابعادی كوچك نیز كاملا‌ً مفید است و برای مروری اجمالی بر فایل‌های یك پوشه بدون نیاز به باز كردن آن‌ها كافی به نظر می‌رسد(شكل 3).

به همین ترتیب مشاهده پیش‌نمایشی از اسناد در Preview نیز امكان‌پذیر است. اما در لئوپارد، اپل گام‌هایی جدی برای یكدست كردن ظاهر پنجره‌ها برداشته است.

سرانجام تم گرافیكی فلزی صیقلی به‌طور كامل از نسخه جدید OS X حذف شده است و اكنون همه پنجره‌ها دارای تم گرافیكی خاكستری رنگ ساده‌ای (مشابه iTunes7) هستند.

به هر حال خوب یا بد، انتخاب یكی از تم‌ها بعد از مدت‌ها امتحان تم‌های مختلف تكلیف كاربران و توسعه‌دهندگان Mac OS X را تا حد زیادی روشن می‌كند. در لئوپارد دكمه‌های نوار ابزار پنجره‌ها ظاهری كپسولی شكل دارند. ضمن این كه اكنون پنجره‌های فعال و غیرفعال نسبت به هم تمایز ظاهری بیشتری دارند؛ اپل برخلا‌ف گذشته برای پنجره‌های غیر فعال از رنگ خاكستری بسیار روشن استفاده كرده است كه با پنجره‌های فعال كاملا‌ً تفاوت دارد.

Finder در لئوپارد

شاید یكی از خوشحال‌كننده‌ترین خبرها برای كاربران اپل بهبود قابل توجه كارایی Finder در لئوپارد است؛ بیشترین پیشرفت Finder از نظر كارایی و افزایش سرعت آن در تاریخ Mac OS x در لئوپارد حاصل شده است.

این بهبود كارایی به ویژه هنگام كار با منابع شبكه‌ای كاملا‌ً مشهود است. به طوری كه مثلا‌ً هنگام استفاده از سرویس Mac.، فایندر قفل نمی‌شود و می‌توان تا لود شدن این سرویس بدون هیچ مشكل و وقفه‌ای به كارهای دیگر پرداخت.
در لئوپارد كادر جانبی یا Side bar پنجره Finder تغییر كرده و اكنون شبیه iTunes شده است. آیتم‌های موجود در كادر جانبی نیز مشابه نرم‌افزار پخش‌كننده چندرسانه‌ای اپل است. عناوین گروه‌های اصلی با حروف بزرگ در یك ساختار سلسله مراتبی دیده می‌شوند:

Devices گزینه‌های مربوط به دستگاه‌های متصل به سیستم پوشه Mac.، درایورهای نوری و... را در خود جای داده است. Shares سیستم‌های موجود در شبكه محلی را نشان می‌دهد. Places محل قرارگیری پوشه‌های موردنظر شما است. علا‌وه بر این شیوه نمایش جدید iTunes یعنی Cover Flow نیز به نسخه جدید Finder اضافه شده است (شكل 4‌).

اما شیوه جدید دیگری هم با نام Quick Look برای نمایش فایل‌ها در نظر گرفته شده است. با كلیك روی دكمه‌ای با علا‌مت چشم در نوارابزار (یا انتخاب فایل و فشردن كلید Space) به صورت بی‌درنگ (یا تقریباً بی‌درنگ) پنجره‌ای با لبه‌های شفاف برای نمایش فایل باز می‌شود (شكل 5). با كلیك كردن روی دو پیكان موربی كه زیر این پنجره باز می‌شود می‌توانید فایل را به صورت تمام‌صفحه مشاهده كنید.
موتور جست‌وجوی spotlight در لئوپارد پیشرفت‌های قابل توجهی داشته است. به لطف بهینه‌سازی‌های سیستمی، spotlight در لئوپارد حتی از Tiger نیز سریع‌تر عمل می‌كند. اما از لحاظ ظاهری پنجره نمایش نتایج پرجزئیات spotlight جای خود را به ظاهری بهتر و سامان‌یافته‌تر در پنجره Finder داده است. در لئوپارد، این موتور جست‌وجو از منطق بولی نیز برای محدود كردن جست‌وجو با استفاده از عبارت شرطی مانند and ،or و... استفاده می‌كنند.
پشتیبانی گسترده از به اشتراك‌گذاری صفحه‌نمایش (مشاهده و كنترل دسكتاپ كامپیوتر كاربر دیگری در یك شبكه از راه‌ دور در صورت داشتن مجوز) یكی دیگر از قابلیت‌های مهم لئوپارد است. این كار از طریق Finder و با استفاده از استاندارد VNC و پروتكل Remot Desktop اپل صورت می‌گیرد.

با مرور در میان كامپیوترهای موجود در یك شبكه (كه اسامی آن‌ها در شاخه Shared كادر جانبی فهرست شده) دكمه share Screen در مقابل سیستم‌هایی كه از استانداردهای مذكور پشتیبانی می‌كنند، مشخص خواهد شد. با كلیك روی این گزینه‌، قابلیت‌های مختلفی مانند تعیین مقیاس و كیفیت نمایش دسكتاپ كامپیوتر راه دور در اختیار شما خواهد بود.

دسكتاپ‌های مجازی با Spaces

پشتیبانی از دسكتاپ‌های مجازی در قالب ویژگی جدیدی به نام Spaces از دیگر ویژگی‌های لئوپارد است. با استفاده از این ویژگی‌می‌توانید برای وظایف مشخص، دسكتاپ‌های مجازی معینی تعریف كنید و ازمحیط كاری دسكتاپ خود به شكل مؤثرتری استفاده كنید(شكل 6).

در پنجره تنظیمات Spaces تا 16 دسكتاپ مجازی قابل تعریف است و برنامه‌ها می‌توانند در دسكتاپ‌های مجازی تعریف شده یا حتی همه آن‌ها به نمایش درآیند. با فعال كردن Spaces تمام دسكتاپ‌ها روی نمایشگر ظاهر می‌شوند. همچنین در Spaces می‌توان پنجره‌ای را از یك دسكتاپ مجازی بیرون كشید و در دسكتاپ دیگری قرار داد. نحوه فعال‌سازی Spaces با وجود گزینه‌هایی چون استفاده از تركیب كلیدها، گوشه‌های نمایشگر و دكمه‌های ماوس كاملا‌ً انعطاف‌پذیر است.